Akcja postapokaliptycznego gatunku rozgrywa się po katastrofalnym wydarzeniu, które dziesiątkuje ludzką cywilizację, pozostawiając jedynie ułamek ludzkości. Ci, którzy przeżyli, odgrywają kluczową rolę w narracji, chociaż niektóre historie w intrygujący sposób skupiają się na mutantach lub robotach. Zazwyczaj ludzie odgrywają znaczącą rolę.
Urok narracji postapokaliptycznych może wynikać z różnych czynników psychologicznych i społecznych. Te historie pozwalają nam zgłębić koncepcję przetrwania w ekstremalnych okolicznościach, stawić czoła naszym lękom w bezpiecznym środowisku i doświadczyć dreszczyku emocji i przygody. Odzwierciedlają także nasze najgłębsze niepokoje i mogą służyć jako metafora wyzwań osobistych lub społecznych. Co więcej, pomysł resetu lub nowego początku po apokalipsie może być atrakcyjny, oferując kanwę do odkrywania nowych możliwości i odporności ludzkiego ducha.
Scenariusze postapokaliptyczne są bardzo zróżnicowane. W serialu „Terminator” następuje nuklearna apokalipsa, podczas której Skynet niszczy większość dużych miast. Ten typ apokalipsy jest powszechny, podobny do wojen globalnych, w których narody walczą, aż do całkowitego zniszczenia. Innym razem apokalipsa wynika z agresywnych inwazji istot pozaziemskich lub tajemniczych epidemii. Niektóre narracje eksplorują zagadkowe zjawiska naturalne, które pozostają niewyjaśnione, a mimo to stają się częścią nowego porządku świata. Kolejnym ulubionym filmem jest apokalipsa zombie.
Fascynacja potencjalnymi katastrofami, które mogą unicestwić ludzkość, od dawna inspiruje pisarzy i filmowców. Te apokaliptyczne motywy często się przenikają, tworząc złożone narracje. Na przykład połączenie wybuchu zombie z wojną nuklearną jest całkowicie prawdopodobne. Pozostaje jednak podstawowe pytanie: co tak przekonująco przyciąga nas do tematu postapokaliptycznego?
Zaczniemy od prostych i pozornie powierzchownych powodów, przechodząc do bardziej złożonych, głębokich i filozoficznych. Pierwszym powodem wydaje się być sama sceneria – zbiór zewnętrznych wskaźników, które natychmiast sygnalizują postapokaliptyczny scenariusz.
Jest w tym niezaprzeczalny urok. Te krajobrazy mają w sobie pewien urok. Pozostałości dawnej cywilizacji, teraz pokryte piaskiem lub pochłonięte bujną zielenią. To osobliwa, tajemnicza energia niezliczonych przedmiotów, które kiedyś miały ogromne znaczenie, należały do kogoś, a teraz są na zawsze unieruchomione w miejscu, zniszczone przez wiatr, deszcz, mróz, radioaktywne śmieci, małe stworzenia i nie tylko. Jako dzieci ciągnęło nas do zwiedzania opuszczonego domu lub zabawy w berka na placu budowy. Pamiętasz te czasy? Niektórzy nadal uważają takie zajęcia za nieodparcie ekscytujące.
Pierwszym powodem jest kusząca, niezrównana atmosfera, czy to piaszczyste pustynie, zwęglone lasy, czy zielone obszary. Ośnieżone ruiny czy spalone słońcem fasady opuszczonych budynków w niewytłumaczalny sposób nas przyciągają. Być może to pozostałość po życiu w gęsto zaludnionych miastach, gdzie codziennie krzątają się tłumy ludzi, ignorując się nawzajem, tworząc monotonny, obojętny warkot. Pustka i samotność takich miejsc dają szansę na bycie sam na sam ze sobą.
Drugi powód wydaje się bardziej pragmatyczny w porównaniu z urokiem samej scenerii. Postapokaliptyczny świat jest doskonałym tłem do zagłębienia się w najważniejsze postacie – ludzi. To rodzaj uniwersalnej wolności, w ramach której każdy ocalały, każdy bohater lub zwykła postać może działać, jak chce. Następnie autor przybliża osobę, badając, jak zachowałaby się ona w świecie pozbawionym ograniczeń, zasad, a nawet dosłownych granic. Postapokaliptyczni bohaterowie często mają swobodę poruszania się po świecie według własnego uznania. Niezależnie od tego, czy padną ofiarą zmutowanych bestii, zostaną zabici przez rozszalonych najeźdźców, czy spotkają inne nieszczęścia, to tylko szczegóły.
Nie jest zaskoczeniem stwierdzenie, że w każdej książce, od romansu rycerskiego po futurystyczną opowieść cyberpunkową, głównymi postaciami są ludzie. Im wyraźniej są przedstawiani, im bardziej ich czyny przepełnione są pasją, emocjami i logiką, tym bardziej stają się atrakcyjni. Rzeczywiście, nawet jeśli książka jest o mówiących krokodylach, krokodyle te nadal są nasycone ludzkimi cechami, które rozpoznajemy.
Postapokalipsa ucieleśnia zakazany sen o absolutnej wolności, rodząc pytania o to, kto będzie ją kontrolował i co będzie dominować w ludzkości: niskie instynkty czy szlachetne ideały? Co więcej, postapokalipsa w naturalny sposób niesie ze sobą ducha przygody. Urok całkowitego wyzwolenia od społecznych zasad, norm i dogmatów jest fascynującym aspektem, który przyciąga nas do tego gatunku.
Innym prostym powodem, trzecim na tej liście, jest to, że postapokalipsa, niezależnie od tego, czy jest przedstawiona w komiksach, filmach, grach wideo czy książkach, oferuje bezpieczną, a jednocześnie ekscytującą przygodę. Nie będę się zbytnio rozpisywał na ten temat, bo jest to dość oczywiste. Dzieła dowolnego gatunku, od fantasy po cyberpunk, zapewniają podróż pełną intensywnych emocji, szczerych myśli i autorefleksji, którymi można się cieszyć, siedząc wygodnie na naszej ulubionej kanapie lub fotelu – zakładając oczywiście, że dzieło jest dobrze wykonane i naprawdę wciągające.
Najsilniejszym powodem naszej fascynacji tym gatunkiem jest strach przed przyszłością. W istocie jest to strach przed tą nieokreśloną jeszcze przyszłością.
Przyszłość pozostaje niepewna. Jednak większość osób posiada analityczne myślenie i potrafi formułować złożone lub proste przewidywania na podstawie dostępnych danych. Dane te sugerują, że ludzkość często upada, pogrążając się w konfliktach zbrojnych i katastrofach spowodowanych przez człowieka. Wydarzenia te podsycają strach przed przyszłością, rodząc pytania o to, co nas czeka, co może przynieść jutro i o niewiadome, które mogą się pojawić. Strach ten pobudza wyobraźnię, przywołując coraz bardziej przerażające wizje ponurej, postapokaliptycznej przyszłości.
Rozwój gatunku postapokaliptycznego w filmie i literaturze po obu wojnach światowych nie jest zaskakujący. Chociaż niektóre dzieła powstały wcześniej niż te wydarzenia, powszechnie uznaje się, że gatunek ten rozkwitł w drugiej połowie XX wieku, stając się podstawą współczesnej kultury w literaturze, filmie, sztuce i ukochanych grach wideo. Niszczycielski wpływ tych wojen trwale zmienił historię, sprawiając, że świat nigdy nie będzie już taki sam. Strach przed przyszłością przypomina ciemną jaskinię lub tajemnicze drzwi na końcu korytarza w opuszczonym budynku. Pomimo lęku istnieje wrodzona ciekawość, by zajrzeć za drzwi, wejść do jaskini, odkryć, co kryje się w środku i być może stawić czoła samemu strachowi i pokonać go.
Jako istoty ludzkie trzymamy się nadziei, że nie wszystko jest dla nas stracone. Wierzymy, że postapokalipsa, pomimo swoich okropności, zawsze doprowadzi do pojawienia się czegoś nowego. Co kryje się za drzwiami? Będzie niezliczona ilość fascynujących opowieści o bohaterach, zarówno tych odważnych, jak i mniej odważnych. Historie te ilustrują nieustanny konflikt pomiędzy tym, co w nas niskie, a tym, co wzniosłe, potwierdzając, że życie trwa. Wydaje mi się, że jest to jeden z podstawowych powodów, dla których gatunek postapokaliptyczny urzeka nas jako ostatecznych konsumentów tego wytworu kultury.