Współcześnie nordyckich bogów poznajemy głównie dzięki popkulturze – komiksom, książkom czy filmom. Największą popularność zyskują filmy kręcone na podstawie historii stworzonych przez Stana Lee, Larry’ego Liebiera oraz Jacka Kirby’ego – twórców w Marvel Comics. Opowieści, które stały się podstawą wierzeń Ludzi Północy, a były źródłem inspiracji i luźnej interpretacji komiksowych twórców, zebrane są w mitologii nordyckiej. Bóstwa stanowiły dla nich idealny wzór do naśladowania – mężni, odważni, gardzący śmiercią, byli obiektem kultu przekazywanym w legendach i mitach.
Kim byli dzielni Ludzie Północy, którzy obsesyjnie uwielbiali wojny, wierzyli w życie pozagrobowe i równie walecznych bogów? Nordyccy bogowie, w których wiarę pokładali Wikingowie, także przejawiali zamiłowanie do walki i potyczek. Ich skomplikowany świat, składający się z dziewięciu krain, których egzystencja jest niezwykle harmonijna stanowi pewien porządek, według którego
toczy się życie.
Trzypoziomowa konstrukcja wykazuje hierarchię – najwyżej byli bogowie i elfy światła, drugie miejsce zajmowali ludzie, krasnoludy i giganci, a najniżej znajdowali się umarli. Zarówno u Wikingów, jak i u bogów, niezwykle istotne znaczenie miało życie pozagrobowe, na które ostateczna, największa wojna w historii, zwana Zmierzchem Bogów, rzuca nowe światło. Wojna ta przyniosła śmierci zniszczenie we wszystkich dziewięciu krainach i stanowiła koniec świata, w który wierzyli Wikingowie, ale także początek nowego, lepszego miejsca, w którym będą żyli tylko dobrzy i godni bohaterowie.
Określeniem „wiking” opisywani są skandynawscy „rozbójnicy, członkowie drużyn
morskich grasujących w VIII-XII wieku” . Samo słowo dosłownie oznacza „mężczyznę walczącego” lub „osiedlającego się” i odnosi się do Duńczyków, Norwegów oraz Szwedów. Należą oni do najlepiej rozpoznawalnych ludów barbarzyńskich średniowiecznej Europy. Najaktywniejsi byli w IX, X oraz XI wieku, kiedy to grasowali między innymi na wybrzeżu Wysp Brytyjskich. Kojarzeni głównie z napaściami zbrojnymi na miasta, Wikingowie byli nie tylko wojownikami, lecz przede wszystkim osadnikami, zmyślnymi kupcami i odważnymi żeglarzami, którzy chętnie wybierali się na dalekomorskie wyprawy.
Kosmologia nordycka zaczyna się w momencie stworzenia świata – dochodzi do tego poprzez fuzję lodu z Nilfheim i ognia Muspellheim, do której doszło w przepaści Ginnungagap. W wyniku tego zdarzenia narodziło się życie. Pierwszymi jego formami był lodowy olbrzym Ymir oraz krowa Audumla. Ymir miał trzech wnuków, bogów Odyna, Wili oraz We. Trzej bracia zabili olbrzyma i z ciała Ymira powstało dziewięć nordyckich światów.
Sercem nordyckiego wszechświata było Yggdrasill – drzewo życia. Jego nazwa dosłownie oznacza „koń Yggra”, czyli koń Odyna15. Uznawane za ponadczasowe drzewo, którego „gałęzie oplotły cały świat i sięgnęły powyżej nieba”
. Yggdrasill ma trzy korzenie. Pierwszy z nich „przenika” Asgard. Pod tym korzeniem znajduje się Studnia Przeznaczenia (Urd), która strzeżona jest przez Norny – boginie przeznaczenia. Jest to miejsce, w którym bogowie zbierali się codziennie i naradzali. Drugi korzeń zagłębia się w Jotunheim i pod nim
znajduje się Źródło Mimir, którego woda dawała mądrość. Trzeci korzeń zanurza się w Nilfheim. Pod nim znajduje się Źródło Hvergelmir, które jest zdrojem jedenastu rzek.
Drzewo życia jest nie tylko miejscem dla dziewięciu światów. Istnieją także na nim zwierzęta. Smok Nidhogg żyjący obok krainy Nilfheim podgryza korzenie. Podobnie jak koza Heidrun, która zamieszkuje koronę drzewa i żywi się jego liśćmi. Na Yggdrasill żyły także cztery jelenie, które spożywają korę drzewa. Najważniejszym jednak zwierzęciem jest wiewiórka Ratatosk, która poruszała się po gałęziach drzewa – a więc między światami. Ratatosk był posłańcem przenoszącym wiadomości i plotki.
Asgard to „królestwo Asów, bogów wojowników”. To tutaj bogowie i boginie mająswoje sale, gdzie odpoczywają i świętują. Znajduje się tutaj także Vallhalla – ogromny pałac, komnata poległych należąc do Odyna. Wybudowana ku czci poległych wojowników nazywanych Einherjar, których z pola walki zabierały walkirie Asgard otoczony jest potężnymi murami, o których budowie opowiada jeden z mitów – „The Building of Asgard’s Wall”.
Po długiej bitwie Asów z Wanami, którzy użyli magii do zniszczenia ścian chroniących królestwo, bogowie zdecydowali, że należy je odbudować. Pewnego dnia w Asgardzie pojawiła się samotna postać, która zaproponowała bogomi boginiom odbudowę murów obronnych, które „będą znacznie mocniejsze i wyższe niż poprzednie. Będą tak silne i tak wysokie, że nie da się ich zdobyć. Asgard będzie bezpieczny, Kamienni Giganci i Lodowi Giganci nie
będą w stanie się przedrzeć”. Budowa nowych murów miała potrwać 18 miesięcy. Cena,jaką za swoją pracę żądał przybysz, była jednak nadwyraz wysoka – chciał pojąć za żonę boginię Freję.
Chciał również Księżyc i Słońce. Spotkało się to z ogromnym sprzeciwem zgromadzonych. Loki wpadł jednak na pomysł jak rozwiązać tę sytuację – „Powiedzmy, że damy mu 6 miesięcy na wybudowanie murów. Owszem, to niemożliwe, ale nic nie stracimy sugerując to naszemu gościowi. Może się bowiem nie zgodzić i wówczas istotnie nic nie tracimy, a może się zgodzić, ale wtedy z góry wiemy, iż nie podoła zadaniu. Wówczas odejdzie z niczym, a nam zostaną w połowie wybudowane mury, za darmo”.
Odyn przystał na tę propozycję, którą w końcu przedstawił budowniczemu. Dodatkowym warunkiem umowy było to, że całą pracę przybysz będzie musiał wykonać sam, bez pomocy. Budowniczy zauważył, że warunki Odyna są niemożliwe, więc poprosił jedynie o to, żeby jego koń mógł mu pomagać. Po namowach ze strony Lokiego, Odyn zgodził się. Przekonanio zawarciu dobrej umowy bogowie każdego dnia przyglądali się pracy tej dwójki. Okazało się, że koń bardzo dobrze sobie radzi, dźwigając wszelkie ciężary. Trzy dni przed upływem wyznaczonego terminu ściany były prawie ukończone. Odyn zwołał więc naradę.
Wszyscy winili Lokiego za niepowodzenie jego planu i pod groźbą zabicia go, kazali mu wymyśleć nowy plan. Tej nocy budowniczy prowadził swego konia poprzez kamieniołom po raz ostatni, ciesząc się z tego, że uda mu się dotrzymać warunków umowy. Nucąc wesołą melodię szedł pewnym krokiem, aż przed nim pojawiła się piękna klacz, która oczarowała konia budowniczego. Była na tyle hipnotyzująca, że ten urwał się z uprzężyi pogalopował za nią, zostawiając swojego pana zszokowanego i zezłoszczonego. Całą noc budowniczy szukał swego konia i przez to nie przeniósł żadnego surowca z kamieniołomu.
Nie mógł przez to ukończyć budowy murów na czas. Budowniczy nie mógł dłużej ukrywać swojej złości i wybuchnął, ukazując swe prawdziwe oblicze – okazał się Kamiennym Gigantem, który teraz kipiał ze złości. Zanim jednak zdążył cokolwiek zrobić, został zgładzony przez Thora.
Vanaheim to kraina gdzie niegdyś zamieszkiwali Wanowie – bogowie płodności
i ziemi. Niektóre źródła podają, że w tej krainie mieszkały również elfy, jednak nie mówi się o nich wprost. Część Wanów przeniosła się do Asgardu, po zawarciu pokoju z Asami, z którymi niegdyś toczyli wojny. Alfheim to królestwo zamieszkiwane przez Elfy Światła. Ostatnim królem tej krainy
miał być Gandalf. Drugi poziom stanowią krainy zwane Midgard, Jotunheim, Nidavellir oraz Svartalfheim. W centrum znajduje się Midgard, czyli „środkowa kraina zamieszkała przez ludzi”.
W dosłownym znaczeniu Midgard znaczy „zamknięty wewnątrz” – świat ludzi otoczony był ogromnym oceanem, który, jak ocenia Snorri Sturluson „pokonanie go większość ludzi określiłaby jako niemożliwe”. Dodatkowo, w tym oceanie żyje ogromny potwór, wąż Jormungand, który otacza swoim ciałem cały świat i pożera swój ogon. Midgard leży dokładnie pośrodku, pomiędzy niebem (Asgardem) a piekłem (Niflheim). Asgard i Midgard połączone są jaskrawym, tęczowym mostem zwanym Bifrost. W dziele „Edda Starsza” czytamy „Widziałeś go [Bifrost], ale najpewniej nazwałeś go tęczą. Ma trzy kolory i jest niezwykle mocny, i wykonany jest z precyzją i pomysłowością większą niż cokolwiek na świecie” .
Jotunheim, dom Gigantów, od Asgardu oddzielony jest rzeką Ifing – wodą, która nigdy nie zamarzała. Wielu bogów podróżowało z Asgardu do Jotunheim bez przeprawiania się przez Midgard, co wydawać by się mogło niemożliwe. Jak tego dokonywali? Wydaje się to fizycznie niemożliwe, chyba że „przechylimy” poziomy Asgardu i Midgardu tak, że będą się dotykać. Ten problem pokazuje, że nie możemy dokładnie wskazać umiejscowienia nordyckich światów w przestrzeni.
Jest to podziemne królestwo, gdzie Krasnoludy pracują w grotach. Wytwarzają w niejbroń dla siebie i swoich sprzymierzeńców.
Svartalfheim to również siedziba krasnoludów (karłów – jak określają niektóre mity),która najprawdopodobniej jest identyczna jak Nidavellir. To królestwo zostało oddane karłom, by mogły osiedlić się pod ziemią, by unikać światła słonecznego. Oprócz wytwarzania broni, Krasnoludy zajmowały się także wyrobem biżuterii złotnictwem, dlatego bogowie podarowali im podziemne złoża surowców. Trzeci poziom to Niflheim oraz Hel. Niektórzy badacze jednak łączą te dwie krainyze sobą, wówczas dziewiątym królestwem nordyckiego świata byłoby Muspelheim.
Niflheim to królestwo zmarłych. Nazwa krainy tłumaczona jest jako „Dom Mgły” lub „Mętne piekło”. Oddalone o 9 dni podróży na południe od Midgardu. Jest to miejsce, gdzie nigdy nie kończy się noc i jest zawsze zimno. Lód z tego królestwa razem z ogniem z Muspellheim stworzył życie, planty, komety oraz gwiazdy.
Hel określana jest jako cytadela królestwa zmarłych. Otoczona wysokimi murami
oraz niegościnnymi bramami, strzeżona przez potwora płci żeńskiej, również o imieniu Hel. Normanowie dostrzegali różnice pomiędzy tymi dwoma piekielnymi krainami – wyglądało na to, że wszyscy okrutni i źli, którzy znaleźli się w Hel, umierali ponownie w Niflheim . Muspellheim to królestwo ognia. Dzięki żywiołowi z tej krainy powstały pierwsze formy życia w nordyckim świecie. Rządzona przez Surtr oraz Sinmara.
Spośród ogromnej liczby bogów, bóstw, gigantów i innych znaczących postaci
w mitologii nordyckiej wybrane zasługują na podkreślenie. Jedną z bardziej interesujących postaci jest Odyn, czyli najważniejszy bóg nordyckiego panteonu.
W mitologii germańskiej znany jest jako Wotan. Wywodzi się z dynastii Asów
i jest opisywany jako „Pan magii, poezji i mądrości, a także bóg wojny i wojowników”.Nazywany również Wszechojcem38, jest najstarszym bogiem. Rządzi wszystkimi rzeczami, niezależnie od tego, jak potężni mogą być inni bogowie. Wszyscy są mu posłuszni jak dzieci ojcu, stąd też ten przydomek.
Odyn był współtwórcą nordyckiego świata – to on wyrzeźbił z ciała giganta Ymira 9 światów, stworzył niebo i ziemię39. Jeden z mitów opowiada o tym,
że Odyn poświęcił swoje oko – była to cena mądrości, którą posiadł. Napił się wody ze strumienia pod trzecim korzeniem Yggradsill, który według legendy strzeżony był przez mądrego Mimira. W zamian za złożoną ofiarę Odyn „wygrał niezmierzoną i bezgraniczną wiedzę dla jeszcze większej mądrości”. Odyn pragnął także poznać runy, lecz za tę wiedzę cenarównież była znaczna – musiał spędzić dziewięć dni i dziewięć nocy na drzewie do góry nogami, z przebitym bokiem. „Wisiałem na owianym wiatrem drzewie, wisiałem tam dziewięć
długich nocy. Byłem przebity włócznią. Byłem ofiarą dla Odyna, ofiarą dla samego siebie”.
Odyn przedstawiany jest jako starzec, który nosi nakrycie głowy z szerokim rondem, abytrudniej było go rozpoznać. Nosi błękitną szatę oraz włócznię Gungir, wykutą przez krasnoludy broń, która była inna niż wszystkie włócznie – potężna, uderzając nią nigdy nie chybiano43. Poślubił piękną boginię Frigg, która przedstawiana jest jako opiekunka małżeństwa, rodziny, a także jako bóstwo deszczu reprezentował porządek . Thor był bardziej przychylnym bogiem, bardziej „dostępnym”. Najbardziej rozpoznawalnym symbolem Thora jest jego młot, Mjollnir. Wykuty przez tych samych karłów co włócznia Odyna, stanowił niezwykle potężną broń. „Możesz użyć ją przeciwko wszystkiemu, z całą swoją siłą. Nic nigdy go nie złamie. „Nawet jeżeli nim rzucisz, zawsze do Ciebie wróci”
– zachwalał swoje dzieło krasnolud Brokk.
Bóg burzy był zachwycony i dzięki młotowi niezwyciężony. Mjollnir był nie tylko potężną bronią, lecz także „instrumentem płodności” – według legendy, kiedy położyło się go na łonie kobiety, gwarantowało to jej płodność, a także pieczętowało małżeństwo. Thor przedstawiany był jako potężny mężczyzna z czerwoną brodą z Mjollnirem u boku, potrafiący szybko stracić cierpliwość, pokazując swój temperament, jednak równie szybko potrafiący się uspokoić. Nieco powolny w swych czynach, jednak niesamowicie silny i niezależny. Poślubił Sif, złotowłosą boginię zbóż, urodzaju, płodności i miłości
oraz urody.
Od imienia Thora pochodzi nazwa czwartku w wielu językach, m.in. w norweskim,
duńskim, szwedzkim – dtorsdag, fińskim – torstai, holenderskim – donderdag, niemieckim –Donnerstag oraz współczesnym angielskim – Thursday (Dzień Thora).Wikingowie wierzyli w przeznaczenie i mieli klarowne wyobrażenie, jak skończy się istniejący świat. Miało to się stać za sprawą wypełnienia się losu bogów, bowiem nawet oni podlegają siłom przeznaczenia. Mimo tego, że wiedzą co ich czeka nie mogą tego zmienić.
Zwiastunami tego wydarzenia miały być okrutne czasy, które bezpośrednio poprzedzały Ragnarok. „Nastanie epoka topora, epoka miecza, epoka strzaskanych tarcz, epoka wiatru i epoka wilka zanim świat zostanie zniszczony”80. W Eddzie poetyckiej można przeczytać, że „Bracia bić i zabijać się będą/Dzieci sióstr rodzonych związki krwi kalają/ Czasy szaleństwa, bezwstydu, cudzołóstwa…”. Takim chaosem rozpocznie się Zmierzch Bogów,
którego konsekwencje odbiją się nie tylko na Asgardzie, lecz na wszystkich dziewięciu krainach. Midgard, czyli świat ludzi pochłoną wojny, które będą trwały przez trzy zimy, pomiędzy którymi nie będzie lata. Tak zacznie się początek końca. Słońce i Księżyc zostaną pochłonięte przez potomków Fenrira, ziemię zaleje woda, a niebo popęka.
Wikingowie wierzyli w przeznaczenie i mieli klarowne wyobrażenie, jak skończy sięistniejący świat. Miało to się stać za sprawą wypełnienia się losu bogów, bowiem nawet onipodlegają siłom przeznaczenia. Mimo tego, że wiedzą co ich czeka nie mogą tego zmienić. Zwiastunami tego wydarzenia miały być okrutne czasy, które bezpośrednio poprzedzały Ragnarok. „Nastanie epoka topora, epoka miecza, epoka strzaskanych tarcz, epoka wiatru i epoka wilka zanim świat zostanie zniszczony”80. W Eddzie poetyckiej można przeczytać, że „Bracia bić i zabijać się będą/Dzieci sióstr rodzonych związki krwi kalają/ Czasy
szaleństwa, bezwstydu, cudzołóstwa…”.
Takim chaosem rozpocznie się Zmierzch Bogów, którego konsekwencje odbiją się nie tylko na Asgardzie, lecz na wszystkich dziewięciu krainach. Midgard, czyli świat ludzi pochłoną wojny, które będą trwały przez trzy zimy, pomiędzy którymi nie będzie lata. Tak zacznie się początek końca82. Słońce i Księżyc zostaną
pochłonięte przez potomków Fenrira, ziemię zaleje woda, a niebo popęka.
